تفسیر تطبیقی روایی سوره های فجر و بلد از اهم تفاسیر مأثور فریقین

موضوع این پژوهش تفسیر تطبیقی روایی سوره های فجر و بلد با محوریت روایات تفاسیر نورالثقلین و درالمنثور است و روش آن کتابخانه ای است. مطالب در شش فصل ارائه شده است. فصل اول، کلیات است که به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت آن از جهت نو بودن طرح و نیاز روز جوامع علمی به آن، سوالات اصلی و فرضیات می پردازد. در فصل دوم، ابتدا معنای لغوی واژگان اصلی مورد بررسی قرار می گیرد که در اکثر موارد دیدگاه های مشترکی راجع به لغات، ارائه شده است. سپس آراء مفسران شیعه و سنی مطرح می شود و در پایان به تفسیر روایی این دو سوره با محوریت روایات تفاسیر نورالثقلین و درالمنثور پرداخته شده است. مجموع مباحث در این فصل ما را به این سمت رهنمون می نماید که اکثر محورهای بحث در تفاسیر و روایات شیعه و اهل سنت واحد هستند و تفاوت تفاسیر آن ها بیشتر به اختلاف در مبانی و عقایدشان منتهی می شود. فصل سوم به گونه شناسی روایات دو تفسیر فوق الذکر می پردازد که در آن، نوع این روایات را از جهت این که برای تبیین مفهوم ظاهری کلمات یا مفهوم باطنی و تأویل آن ها یا بیان مصادیق واژه ها و آیات است، مشخص می نماید. فصل چهارم، آسیب شناسی روایات مذکور است که از جهت سند به بررسی آن ها می پردازد و نوع آن ها را از جهت صحیح، موثق، حسن یا ضعیف بودن و همچنین مسند یا مرسل بودن مشخص می نماید. لازم به ذکر است که روایات نورالثقلین از جهت سند و روایات درالمنثور از حیث محتوا مورد بررسی قرار گرفته اند. در نورالثقیلن؛ 15 درصد روایات، صحیح، 5/1 درصد موثق و 5/83 درصد ضعیف هستند. روایات درالمنثور که اکثر آن ها اقوال صحابه هستند نه روایت منقول از معصوم، مرسل بوده و با تکیه بر کتب مصدرشان نقل شده اند. همچنین از لحاظ محتوایی، به جز چند مورد از بیان مصادیق نفس مطمئنه که خلیفه اول یا سوم را مصداق آن دانسته است، روایتی که با قطعیات مذهب شیعه منافات داشته باشد، وجود ندارد. فصل پنجم به نوعی استنباط و استخراج مطالب هدایتی فصول قبل است که در آن آموزه ها و پیام های هدایتی سوره های فجر و بلد تبیین و به سه دسته پیام های اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم گردیده است. در مجموع دو سوره، 13 پیام اعتقادی، 12 پیام اخلاقی و 10 پیام اجتماعی بیان شده که می توان به صورت نمونه به برخی از آن ها اشاره نمود؛ رصد و دیده بانی همه جانبه و همیشگی خداوند از اعمال و رفتار انسان، عبرت آمیز بودن عاقبت اقوام پیشین که بیانگر عجز و ناتوانی انسان است، حکمت آمیز بودن امتحانات و ابتلائات الهی در همه موقعیتهای زندگی اعم از سختی و راحتی یا فقر و غناء، موثر بودن تمام اعمال انسان در رقم زدن سرنوشت دنیوی و اخروی او. در پایان، در فصل ششم به جمع بندی مباحث و نتیجه های بدست آمده از آن ها و همچنین پیشنهاداتی در جهت زمینه های تحقیق و پژوهش بیشتر در این موضوع خواهیم پرداخت.